Gevoelens en emoties: wegdrukken of dragen?

Aan emoties liggen altijd gevoelens ten grondslag. Maar omgekeerd leiden gevoelens niet altijd tot emoties. Iemand kan van binnen zeer geraakt zijn maar naar buiten toe geen enkele emotie tonen. Als een gevoel niet naar buiten kan of mag bewegen, als het gevoel niet geuit wordt, dan slaat ‘de beweging’ naar binnen. Dan blijft de kracht ervan in het lijf zitten. Dat geeft spanning. Als er teveel spanning opgebouwd wordt dan kan dit in het lichaam gaan ‘vastzitten’. Het lijf voelt als het ware wat verkrampt aan, harder, niet meer zo soepel. Hoe dat kan wil ik graag uitleggen aan de hand van een pingpongballetje.

Het pingpongballetje
Stel je een gevoel of een emotie, zoals boosheid, verdriet of angst voor als een pingpongballetje. Maar dat gevoel of die emotie wil je niet voelen. Die optie is er: je kan een gevoel of emotie onderdrukken. Je stopt het weg, alsof je het onder water drukt. Dat is meestal niet al te moeilijk. Een kwestie van zuchten, slikken en weer doorgaan. Het balletje wil omhoog maar dat zal niet gebeuren zolang jij het maar onderdrukt. Zo voel je het niet meer, is het gevoel weg uit je bewustzijn en het lijkt er ook niet meer te zijn. je bent het gevoel dan kwijt. Dat klopt, je het contact ermee kwijt waardoor je denkt dat het er niet meer is.
Maar daar zit de ‘denkfout’. Want die gevoelens en emoties zitten er nog steeds, alleen heb je dat niet meer door. Ze zitten ergens onopgemerkt opgeslagen in je lijf. Zo kan je op den duur allerlei ‘pingpongballetjes’ van gevoelens en emoties verzamelen en oppotten. Door ze weg te drukken, te ontkennen, te bagatelliseren, door te gaan verklaren, te vergeestelijken…. Weet wel: hoe meer je er onder water wilt houden, hoe meer inspanning het je zal gaan kosten. Meer inspanning: dat is meer spanning in je.

Wegdrukken
Wat nu als je niet gewend bent om je emoties te uiten? Dan kunnen al die onderdrukte emoties gaan aanvoelen als een skippybal die je onder water wilt houden. Hoe meer je de emotie er niet wilt laten zijn, hoe harder je ‘de bal’ onder water moet drukken, hoe meer kracht en (in)spanning dit je gaat kosten. Een spanning die steeds meer in je lichaam waar te nemen zal zijn. Dat voel je vaak aan het volgende: je zit niet goed in je vel, het lichaam kan meer stram of stijf aanvoelen, je ervaart een hogere of oppervlakkige ademhaling, hoofdpijnklachten, je bent sneller vermoeid, je bent sneller prikkelbaar, je voelt je soms geblokkeerd en noem maar op. Dat is op den duur niet meer vol te houden.
De (in-)spanning die je dat kost kan leiden tot bijvoorbeeld allerlei lichamelijke en mentale klachten, tot problemen in relaties of het kan leiden tot verschillende vormen van verslavingen. Het werkt benauwend, verstikkend, beklemmend. Het punt is dat het weggedrukte pingpongballetje er blijft zitten, ook al heb je er geen idee meer van. Het blijft er zitten zolang jij het er ondergedrukt houdt. En het heeft dus (onbewust) invloed op je. Zoals het in Psalm 32:2 staat: “Zolang ik zweeg, teerden mijn botten weg”, kreunend leed ik, de hele dag”. Het kan pas loskomen als jij het loslaat. Dat maakt je pas echt vrij.

Praten over je gevoelens maar ze niet uiten.
Het is mogelijk om over je gevoelens te praten zonder er mee in contact te zijn. Je praat wel over jouw verdriet, jouw boosheid of jouw angst. Daarmee komen ze als het ware iets boven de waterspiegel. Maar je blijft er goed controle over houden. Je houdt de emotie ‘in de greep’ door er over te praten zonder deze op dat moment echt te voelen. Daarmee houd je de emotie nog steeds onder controle. Die laat je niet toe. Je weet dat het pingpongballetje er is, je kan er zelfs over praten maar het balletje zelf blijft onderwater. Die houd je goed in bedwang.
Herken je dat? Dat je op die manier over jezelf en over je gevoelens kan praten? Je praat er als het ware ‘overheen’; beschouwend, analyserend. Je praat over je gevoel maar niet vanuit je gevoel. Alsof je het toch een beetje over een ander hebt. Alsof je op een afstandje naar jezelf kijkt en over jezelf praat.

Geen controle over je emoties
Stel dat je dan een keer de controle over je emoties verliest en je kan je niet meer beheersen door de gevoelens te onderdrukken, dan lijkt het alsof de deksel ineens van de put vliegt. Als je dan verdrietig of boos bent, dan zijn de emoties vaak erg heftig. Dan komen er tegelijkertijd veel van die weggedrukte balletjes / emoties naar boven. De heftigheid van je emoties staat niet in verhouding tot de gebeurtenis die heeft plaatsgevonden.
Emoties waarvan je geen idee meer had dat ze er nog zaten en geen weet meer van hebt hoe die daar ooit zo gekomen zijn. Je snapt er niets van waarom je nu zo heftig of geprikkeld kan reageren op misschien iets kleins of onbetekenends. Toch is dit een hele gezonde ‘opruimactie’ van je emotioneel systeem. Het maakt gebruik van jouw verlies aan controle en ziet zo een kans om oude emoties eindelijk vrij te laten.

Wegdrukken, vermijden, ontkennen, bagatelliseren, verklaren en dergelijke. Het lijkt te werken. Maar daardoor ga je de gevoelens die in je zitten alleen maar uit de weg. Boosheid, verdriet, angst, onzekerheid; je hebt het idee dat ze er dan niet meer zijn. Alsof het probleem daarmee opgelost is. Het helpt echter alleen maar op de korte termijn. Je doet jezelf geen recht. Je houdt jezelf en de mensen die je dierbaar zijn misschien wel voor de gek. Dat kan uiteindelijk heel alleen en eenzaam gaan voelen.
Ik leer van Jezus dat Hij niets uit de weg ging. Al Zijn gevoelens en emoties deden ertoe. Hij ging ze altijd aan. Hij droeg ze. Daarover heb ik een ander artikel geschreven. [1]

Gevoelens en emoties: laat ze er zijn
Het is beter om gevoelens en emoties niet als een pingpongballetje onder water te drukken maar het pingpongballetje in je hand te nemen, het gaan dragen, het aankijken wat er echt in je gebeurt en ermee aan de slag te gaan! Stop je gevoelens en emoties niet weg maar voel ze, doorleef ze, uit ze. Uit ze in woorden, uit ze met je lijf. Als je blij bent: lach! Als je verdrietig bent: huil! Als je boos bent: uit dat! [2] Als je bang bent, stop dat niet weg maar zoek steun. Het is voor je lichaam, ziel en geest zoveel beter om uiting te geven aan je gevoelens en emoties [3].
Moet je dan al je gevoelens aangaan? Nee, alleen dat wat je op dat moment aan kan, wat je kan dragen en niet meer dan dat [4]. Anders kan het je gaan overspoelen of je kan er zelfs aan onderdoor gaan.

Doe het niet alleen
Jij bent eigenaar van jouw gevoelens en emoties. Een ander mag ze niet van je overnemen, hoe zwaar het ook voor je kan zijn. Jij moet er een weg in zien te vinden, jij moet ze leren dragen. Maar… dat hoef je niet alleen te doen. Doe het dan ook niet alleen. Zoek iemand die veilig voor je is en die je tot steun kan en wil zijn. Probeer eens te ontdekken: door samen, in verbinding met een ander, je gevoelens en emoties er te laten zijn. Door ze uit te spreken, door je emotie er te laten zijn. Natuurlijk kan dat in het begin heel onwennig zijn. Het kan spannend voelen, kwetsbaar. Maar juist het delen met iemand die naast je zit, die een luisterend oor voor je wil zijn, die de arm om je heen slaat en je laat weten: je bent niet alleen! Dat is zo waardevol en belangrijk. Dat lucht zó op en is zó verrijkend; voor je zelf en voor het contact dat je met die ander hebt.
En, weet je wiens armen áltijd onder je zijn? Lees eens Deut. 33:27b.


[1] Zie Jezus in Getsemane
[2] Boosheid op een goede manier uiten is niet eenvoudig. Zie daarvoor dit artikel over boosheid.
[3] Psalm 32:3; Spreuken 20:5
[4] Zie Joh. 6:12

Zie ook bij: Jezus’ uitingen van emoties
Zie ook bij: Als Jezus geraakt wordt
Zie ook bij: Eén-zijn
Zie ook het artikel Luister naar je lijf: opgekropte emoties vinden altijd een weg naar buiten