‘Gevoelig omgaan met verstand, verstandig omgaan met gevoel’
Gevoelens en emoties zijn ons door God gegeven. Alles wat hij in de schepping heeft gelegd heeft Hij gedaan met een reden. Een aantal suggesties waarom dat zo zou kunnen zijn:
Onszelf en God ontdekken
Voelen doe je met je lichaam. Van der Horst zegt in zijn boek ‘Met beide benen op de grond’, pagina 108, daar het volgende over: “Als je in de Bijbel leest dat je geschapen bent naar Gods beeld, kan en mag je de eigen zintuigen gebruiken om op zoek te gaan naar datgene wat God van zichzelf heeft uitgedrukt in jou. God gebruikt onze menselijke ervaringen om ons dichter bij zichzelf te brengen. Openbaring en ervaring raken aan elkaar, kunnen niet zonder elkaar en versterken elkaar”.
Genieten en zingeving/kleur aan het leven
Met onze zintuigen kunnen we de binnenwereld en de buitenwereld waarnemen. Het gaat verder dan de waarneming alleen. Wat we waarnemen heeft voor ons ook een bepaalde waarde en krijgt een betekenis, krijgt zin. Zin = betekenis = geeft voor jou een waarde aan iets = de essentie voor jou.
Emoties geven het leven kleur. Zowel de positieve emoties als de negatieve emoties. Zonder emoties is het leven vlak, monotoon, kleurloos, levenloos.
Bepaalde momenten in het leven kunnen emotioneel bijzonder zijn zoals een huwelijk, de geboorte van een kind maar ook de fases rondom afscheid nemen of een overlijden. Vooral dat laatste zet mensen stil bij de vraag naar de diepere waarde en zingeving van het leven. De meeste mensen geven aan deze periode naast intens verdrietig, deze periode toch ook als verrijkend te ervaren of als iets dat ze niet hadden willen missen.
Beschermen van ons lichaam
Het leven is in vele opzichten kwetsbaar. Het lichaam is kwetsbaar. Een van de functies van gevoel is om ons te beschermen. Als we met onze hand tegen een hete kachel komen is het ter bescherming van ons lichaam heel adequaat dat we onze hand terugtrekken. Als we niet goed reageren op honger- en dorstsignalen van ons lichaam dan gaat dat ten koste van het behoud van ons lichaam. Luisteren naar dergelijke signalen zijn belangrijk voor ons welzijn.
Beschermen van ons IK
Wat voor het luisteren naar signalen van je lijf geldt voor het behoud van het lichamelijke welzijn, geldt ook voor het luisteren naar je gevoelens en emoties voor het geestelijk welzijn.
Ieder mens is uniek en mag van God uniek zijn. Zoals jij bent, zo is er geen tweede. Ieder mens heeft een eigenheid, een persoonlijkheid die verschilt van anderen. Die uniciteit kan alleen tot zijn recht komen in verbondenheid met anderen. Het is ook belangrijk dat we onszelf de ruimte geven voor het mogen laten zijn van die gevoelens en emoties in ons. We mogen daardoor recht doen aan onszelf. Tegelijkertijd mogen we ook recht doen aan de ander door zijn/haar gevoelens te erkennen.
Het is opvallend dat we in de regel wel adequaat omgaan met signalen van lichamelijke pijn maar dat het ons veel meer moeite kost om op een goede manier om te gaan met geestelijke pijn. Ons gevoel heeft een soort van kompasfunctie. Het vertelt wat we nodig hebben om onszelf te zijn. Het gevoel geeft aan of iets ons past of niet, of het voor ons klopt of niet (meer) klopt. Staat het kompas op ‘ja’ of op ‘nee’? Als iets niet klopt, als het schadelijk is voor je eigenheid dan is het goed om naar die signalen te luisteren en je zo nodig terug te trekken uit een situatie. God is een God van relaties, van verbinding; maar niet ten koste van alles. Wanneer er in de verbinding onvoldoende ruimte is voor je eigenheid dan kan je de verbinding verbreken. Dat zie ik Jezus ook op een aantal momenten doen op momenten dat Zijn leven gevaar liep (b.v. Luc. 4:28-30).
Behoud van de soort
God heeft in ons ook een verlangen gelegd naar intimiteit en seksualiteit. Dat is een heel legitiem verlangen waar we ons niet voor hoeven te schamen. Van de seksualiteit mogen we samen met onze partner intens genieten. Het is het ultieme moment van de diepe verbondenheid tussen man en vrouw. Het is bijzonder dat de erogene gebieden in ons lichaam een veelvoud aan gevoelszenuwen bevat ten opzichte van de rest van ons lijf. Alsof God daarmee wil duidelijk maken dat we er ook intens van mogen genieten.
Seksualiteit heeft eveneens als functie om ons voort te planten. Als we aseksueel zouden zijn dan komt er van de voortplanting van de mens niet zoveel terecht. Wat prachtig dat dit mogen voortplanten niet een ‘gevoel-loze’ handeling is maar een daad waaraan we, op het moment dat het voor beiden passend is en de tijd er rijp voor is, intens veel plezier mogen beleven.
Sociale verbondenheid
Gevoelens en emoties zijn krachten die ons kunnen binden aan de buitenwereld. In het bijzonder aan andere mensen. We zoeken in de ander iets wat we nodig hebben, waarin we iets van onszelf herkennen en waaraan we ons zelf willen geven. De ander die er voor ons is en waarbij we ons veilig voelen.
De mensen met wie ik me het meeste verbonden voel zijn de mensen met wie ik iets heb meegemaakt wat me geraakt heeft, met wie ik iets in kwetsbaarheid hebt gedeeld.
Adam vond na een hele lange tocht langs allerlei dieren, die hij namen mocht geven, niemand die bij hem paste. Met zoveel dieren die God geschapen had zou hij er misschien moedeloos van zijn geworden. En ineens is ze daar; Eva. Ik had graag zijn vreugdekreet willen horen toen hij vol trots en blijdschap het uitriep: “Eindelijk”!
Uit wetenschappelijk onderzoek is meermaals gebleken dat gebieden waar de sociale verbondenheid het grootst is (dus geen sociale druk of ‘controle’!), dat daar de criminaliteit het laagste is en mensen zich er het meest veilig voelen.
Zuiveren of opruimen van energie
Iedere dag eten we en drinken we. De vele bouwstoffen die daarin zitten nemen we tot ons. Via de blaas en de darmen worden uiteindelijk de reststoffen afgevoerd en uitgescheiden. Die moet je kwijt, anders zou je jezelf van binnen gaan vervuilen. En dat zou hele grote gevolgen hebben voor je gezondheid. Vraag maar aan een nierdialysepatiënt wat er gebeurt als deze zou verzuimen om te dialyseren.
Zo zit het ook met de krachten die vrij komen bij emoties. Die moeten er uit.
We kennen allemaal het begrip negatieve emoties. Die zijn sinds de zondeval, zoals beschreven in Genesis 3, onlosmakelijk verbonden aan het leven. Bij een verlies hoort boosheid en verdriet, bij ontslag hoort onzekerheid, bij het maken van blunders hoort schaamte. Het lucht op als je de bijbehorende emoties hebt mogen uiten, het geeft ruimte; een last kan van je schouders vallen. Het omgekeerde kan ook. Veel mensen proberen emoties te onderdrukken of te negeren; ‘Dit mag ik niet voelen. Dit gevoel hoort er helemaal niet zijn! ‘ Maar het is er wel… De emotie is een realiteit. Als je een negatief gevoel niet uit kan je er dagenlang, maandenlang of erger mee blijven zitten.
Je plaats ten opzichte van de ander
Het is al vaker op deze site beschreven: gevoelens zitten in je. Jij bent eigenaar van jouw gevoel. Wat je voelt zegt iets over jou, over jouw relatie met het gebeuren waarin je staat, over jou ten opzichte van je buitenwereld. Gevoelens ontstaan door de interactie van jou ten opzichte van de buitenwereld. De reden van jouw gevoelens kan je nooit buiten jezelf leggen. Het is helemaal van jou. Daarmee zijn gevoelens bruikbaar voor het kijken naar jezelf: de zelfreflectie. Je kijkt naar jezelf in de spiegel van je gevoelsleven. Door daar bij stil te staan kan je iets leren over jezelf: wie ben je? Je krijgt inzicht in je reactiepatronen in gelijksoortige situaties. Het kan je wat leren over je kracht en je kwetsbaarheden. Zo kan je ook gaan inzien waar je ontwikkelpunten liggen om verder te kunnen groeien. Om met een oud gezegde te spreken: “Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg”.
Zo had Petrus door zijn pijnlijke verloochening nog een bijzondere weg te gaan. Dat kon hij alleen als hij de smaad van het verraad doorleefde en de vergeving van Jezus ten volle ontving.
Groeiproces
Het bewustzijn van je gevoelens, het aanvaarden en dragen van je pijnen draagt bij tot een persoonlijk groeiproces. Je kan voor je gevoelens wegvluchten in allerlei vormen. Door bijvoorbeeld hard te gaan werken, overmatig te gaan sporten of verslaafd te raken aan eten, gamen, seks en dergelijke. Dat heeft allemaal één doel in zich: vluchten naar buiten, weg van de pijn binnenin. En daardoor weg van het groeiproces dat je in het leven door hebben te maken.
Een bioloog zei ooit eens tegen mij dat er in de natuur een bepaalde wetmatigheid is: “Alles groeit tegen de verdrukking in”. Als een boom niet aan wind blootgesteld zou worden dan kan deze bij de eerste de beste storm gelijk omvallen. Als ik niet leer om met tegenslag om te gaan en niet leer om deze te dragen dan kan me iedere tegenslag mentaal snel knakken. Het is nodig om weerstand op te bouwen om de moeilijkere fasen van het leven aan te kunnen. In de psychologie heet dit je IK-sterkte. IK-sterkte heeft te maken met kunnen omgaan met spanningen, met druk, met tegenslag en frustraties die je in je leven tegen komt. Het heeft te maken met het hebben van een zekere controle over je impulsen, je primaire reacties. Hoe weerbaar ben je tegen al het zwoegen en zweten?
Natuurlijk zit er een grens aan de druk die we aankunnen, ook als kind. Een boom die niet aan de wind wordt blootgesteld zal bij de eerste de beste windvlaag omgaan. Maar een boom die in de groeiperiode al gelijk een zware storm voor de bast krijgt gaat om. Een kind dat in de jaren van vorming een te zware last te dragen krijgt, waar het zelfs niet meer van kan vluchten, raakt zwaar beschadigd.
God gebruikt ons lijden, onze strijd en onze moeiten voor onze (geloofs)groei. Het is belangrijk dat lijden aan te gaan. Dat kan je niet alleen, daarvoor heb je de onontbeerlijke steun van anderen nodig. Familie, vrienden, professionals. In de verbinding met de ander kan je groeien.
Onderscheidend vermogen
“Vast voedsel is voor volwassenen; hun zintuigen zijn door ervaring geoefend en zij zijn in staat onderscheid te maken tussen goed en kwaad” (Hebr. 5:14). Zintuigen hebben niet alleen de functie van het waarnemen van de binnenwereld en de buitenwereld. Gevoelens en emoties bepalen ons bij ons geweten. Die innerlijke waarneming leidt tot een keuze: tot het positioneren van jezelf in relatie tot de ander, tot de omgeving en tot God. Ze vragen om een beoordeling. Wat is passend in de relatie met de ander, wat doet goed en wat doet kwaad? Wat is passend binnen de normen van het Woord van God? Hebzucht is bijvoorbeeld een innerlijk verlangen. Als je dat niet beteugelt loop je het risico grenzen over te gaan.
Het is belangrijk om je bewust te zijn van je gevoelens en er bij stil te staan wat het over jou zegt. Maar je altijd door je gevoel laten leiden is net zo onverstandig als alles alleen maar op ‘verstand’ doen. Zoals eerder al geschreven: je staat in relatie met de wereld om je heen met heel je hart én met heel je verstand! Het gaat om inzicht (verstand) en fijnzinnigheid (gevoel) om te kunnen onderscheiden waar het op aankomt.
Gevoelens en emoties: ze mogen er zijn!
Gevoelens en emoties: ze zitten voelbaar in je lijf. Ze zijn altijd een realiteit, je kan ze niet ontkennen. Ze zeggen ook iets over je; over wie jij bent in de situatie waarin je zit. Ze zeggen iets over je eigenheid, over wat jij ervaart, hoe iets voor jou is in het contact. Gevoelens en emoties: het is mooi als ze een plaats krijgen in de verbinding met de ander. En ze mogen er zeker zijn in je relatie met God. Vertel Hem wat je allemaal bezighoudt (Ps. 55:23).