(Jezus’ lijden in Getsemane)
Inleiding
Dit artikel gaat over de zoektocht hoe je goed kan omgaan met pijn, schade en verlies. Lijden is onlosmakelijk verbonden met ons leven. Omdat het grootste deel van mijn cliënten christen is wil ik eens kijken hoe Jezus omging met Zijn lijden. Hij was immers, zoals Jesaja het beschreef, de man van smarten.[1]
Ik wil eens kijken hoe Jezus dat gedaan heeft in een van Zijn meest kwetsbare momenten, namelijk op het moment van Zijn strijd in Getsemane. Omdat ik daar een aantal bijzondere dingen tegenkom die ons iets kunnen leren en ons kunnen helpen hoe op een goede manier met het lijden om te gaan. Ik licht dat toe in tien punten.
1 Deel met de ander wat je bezig houdt
Jezus zal worden gevangen genomen, worden gemarteld en gedood. Ondanks dat Hij wist wat er zou gaan komen, ondanks alle voorbereidingen, ziet Hij enorm op tegen Zijn naderend sterven. Hij heeft een aantal jaren gehad om zich hier op voor te bereiden. En Hij heeft er meerdere keren over gesproken. Soms openlijk, bijvoorbeeld met zijn discipelen, soms in bedekte termen zoals tegen de Schriftgeleerden en soms in besloten kring zoals bijvoorbeeld met Mozes en Elia. En ongetwijfeld heeft Hij daar ook veel met Zijn Vader over gesproken in de momenten van Zijn gebeden.
Hij is op dat moment, in de tuin van Getsemane, vreselijk bang. Dat Hij zich angstig en onrustig voelde wordt niet alleen óver Hem geschreven, Hij deelt dat ook met Zijn discipelen en zegt “Ik voel me dodelijk bedroefd” [2]. Hij heeft op dat moment behoefte aan steun en vraagt aan drie van Zijn leerlingen om Hem nabij te zijn[3]. Meestal zie je dat angst ertoe leidt dat mensen zich terugtrekken, in zichzelf keren. Zie bijvoorbeeld hoe Adam en Eva zich uit angst verstoppen[4]. Maar Jezus brengt Zijn angst juist wél in verbinding met Zijn vrienden. Hij deelt het en spreekt het uit.
2 Vraag om steun in je strijd
Wat doet een klein kind dat verdrietig is? Die gaat huilen en rent naar mama of papa. Dat vinden we allemaal heel normaal en dat is het ook. Een kind mag zijn emoties uiten en steun zoeken. Dat werkt helend en genezend. Maar als we eenmaal volwassen zijn dan vinden we er ineens wat van om onze emoties op die manier te reguleren.
Jezus vraagt aan drie discipelen om bij Hem te blijven en met Hem te waken en te bidden[5]. Dat vraagt Jezus nog voor Hij Zijn angst uitspreekt aan God. Jezus vraagt deze drie discipelen niet om met Hem mee te lijden. Hij vraagt hen alleen om bij Hem te blijven, Hem niet in de steek te laten. Laat ik het wat eenvoudiger zeggen, zodat de vertaalslag naar ons dagelijks leven beter te maken is; Jezus zorgt er eerst voor dat er ‘opvang en steun’ voor Hem is, nog voordat Hij al Zijn pijn en angst opent. Het is een diepmenselijke behoefte om niet alleen te zijn op de momenten van grote nood. Je kan dus zelf als iets doen in het zorgen voor steun en opvang. Want dat komt namelijk lang niet altijd spontaan naar je toe. En toch kan de nabijheid van de ander juist heel helend en ‘emotie-regulerend’ werken.
3 Wie laat je toe in je pijn?
Jezus gaat slechts met drie van de elf discipelen de tuin van Getsemane in. Hij is daar alleen met Petrus, Jacobus en Johannes[6]. De andere acht laat hij op dat moment even alleen. Jezus deelt Zijn diepste pijn dus niet met al Zijn discipelen. Zo hoeven wij ons leed ook niet met iedereen te delen. Niet iedereen hoeft te weten wat er allemaal in je omgaat. Je pijn is te kostbaar om voor jezelf te houden en te kwetsbaar om met iedereen te delen. Deel je verhaal alleen met die mensen die jouw emoties waard zijn om mogen te ontvangen. Lijden is iets van jou alleen, maar doe het niet alleen.
4 Lijden is vaak een eenzame weg
Daarna liep Jezus bij Zijn drie discipelen weg, tot ongeveer een steenworp afstand[7], en knielde om te gaan bidden. Ik heb me vaak afgevraagd waarom Jezus niet dicht bij Zijn drie discipelen bleef maar een klein stukje verderop ging zitten. Als ik verdrietig ben dan werkt het bij mij heel goed om me vast te houden. Kom dicht tegen me aanzitten, omarm me (en praat niet teveel tegen me). Dan komen bij mij de tranen en de woorden vanzelf.
Er zit volgens mij een diepere betekenis in het op een afstand gaan zitten, zoals Jezus op dat moment doet. Ik heb het idee dat Hij daarmee duidelijk wil maken dat Zijn lijden ook alleen Zíjn lijden is. Zijn strijd is niet de strijd van een ander, hoewel Hij wel de nabijheid van de ander nodig heeft. Het is Zijn diepe verlangen dat Zijn vrienden bij Hem blijven.
Jij mag je ook gesteund weten door anderen in je angsten, verdriet en wanhoop. Door hun aanwezigheid, hun gebeden, hun zorg voor je. Maar jouw pijn is wel jouw pijn en niet die van de ander. Je mag het met de ander delen maar niet bij de ander neerleggen. De ander kan naast je staan in jouw pijn maar jij zal er zelf doorheen moeten. Dat kan de ander niet voor je doen. Dat maakt dat lijden soms zo enorm eenzaam kan voelen.
5 Jouw lijden is iets waar de ander ten diepste niet bij kan
Die eenzaamheid kan er ook in zitten dat je je op een of andere manier niet echt volledig begrepen voelt door de ander. Alsof die ander het nét niet helemaal kan vatten, niet helemaal doorgronden.
Spreuken 14:10 benoemt dat ook: Alleen je eigen hart kent je diepste verdriet, in je vreugde kan een ander niet delen. Er is er maar één die er echt bij kan. En dat is God, God alleen. Psalm 139 schrijft daar uitgebreid over.
Ik heb het idee dat dit de tweede reden is waarom Jezus op een afstand gaat zitten: alleen God kan bij Jezus’ diepste pijn komen en Hem helemaal doorgronden.
6 Lijden kan gepaard gaan met teleurstelling in je naasten
Hoe zwaar de weg voor Jezus is blijkt uit dat Hij zich op de grond werpt. Hij knielt niet rustig neer, Hij gaat er niet zitten… Nee, Hij zakt door zijn knieën en stort als het ware in en valt neer; bijna bezwijkend onder de druk[8].In al zijn angst zweet Jezus zelfs bloed[9]. Dat is een zeldzaam medisch fenomeen dat ontstaat bij extreme lichamelijke of geestelijke stress. Tijdens die enorme spanning moet Jezus een grote teleurstelling verwerken. De discipelen blijken tot drie keer toe niet in staat om met Hem te waken en te bidden. Ze slapen. Hoe frustrerend moet dat voor Jezus zijn geweest! Daar waar je de ander nodig hebt kan het zijn dat deze je niet kan geven waar jij zo veel behoefte aan hebt. Het kan zijn dat je je zelfs in de steek gelaten voelt door de ander. Dat is geen kwestie van falen van de ander. Het is in de regel meer een kwestie van onvermogen of de ernst van jouw lijden niet goed doorhebben. Er is een stuk in je waar niemand, écht niemand, bij kan komen. Daarin ben je ten diepste alleen en kan jij je heel onbegrepen voelen. Dat stuk zal je helemaal zelf, alleen, moeten zien te dragen.
7 Lijden kan gepaard gaan met onverhoorde gebeden
Het gebed van Jezus is hartverscheurend. Hij bidt tot drie keer toe of dit uur aan Hem voorbij mag gaan en of de Vader deze beker van Hem wil wegnemen[10]. Maar dat gebeurt niet. De Vader verhoort het gebed van Zijn Zoon niet. Daar kan je allerlei theologische beschouwingen op loslaten. Maar er is voor Jezus geen ontkomen aan dit lijden. Misschien is er bij jou ook geen ontkomen aan, aan jouw lijden. Hoe hard je zelf bidt, hoeveel er ook voor jou gebeden wordt. De valkuil is misschien wel om te zoeken naar verklaringen van het ‘waarom’ God de gebeden niet verhoort. Maar een bevredigend antwoord is er eenvoudigweg niet.
8 Kiezen op basis van je verstand of op je gevoel?
God heeft ons geschapen met gezond verstand en ook een heel scala aan gevoelens en emoties. Alles wat Hij geschapen heeft, heeft een functie, doet er toe. Het is belangrijk om goed stil te staan bij hoe je over de dingen denkt en wat gebeurtenissen aan gevoelens in je oproepen. Beiden zeggen iets over jou in relatie tot die gebeurtenis. Maar hoe ga je nu met een bepaalde situatie om als alles in je botst? Als er een soort van strijd in je is tussen de wirwar aan gedachten en de tombola van gevoelens. Als alles wat er dan in je omgaat soms zo ver uit elkaar ligt? Dat maakt het kiezen om een volgende stap te zetten erg moeilijk.
Jezus stond ook voor zo’n intens dilemma. Het liefste wilde Hij dat deze beker van het lijden aan Hem voorbij ging, zo bang was Hij (=voelen)[11]. Maar Hij wist dat Zijn lijden en sterven nodig was en dat dit wil van de Vader was (=denken). In deze situatie heeft Hij gekozen om zijn gevoelens volledig te onderkennen en toe te laten maar de uiteindelijke keuze te maken op basis van Zijn ‘verstand’ en de wil van de Vader te volgen.
De ene keer zal je na al je overwegingen de keuze mogen maken op basis van je verstand, de andere keer op basis van je gevoelens.
9 Waar ís God dan wel in jouw lijden?
Er gebeurt in Jezus’ lijden nog iets bijzonders. Daar waar de slapende discipelen het laten afweten, daar blijft God aanwezig; er komt een engel die Jezus kracht geeft![12] De dodelijk zieke Kinga Ban, voormalig zangeres van Sela, verwoordde het op deze manier: Onnoembaar aanwezig deelt U mijn bestaan. Hoe adembenemend, ontroerend dichtbij: uw naam is ‘Ik ben’, en ‘Ik zal er zijn’.
God geeft Jezus kracht in dit lijden door middel van een engel uit de hemel. Daarvoor moet Jezus die engel ook ‘toelaten’, zich ook willen laten sterken en steunen. Ik maak zoveel mensen mee die vinden ‘dat ze het alleen moeten kunnen en zelf hun problemen moeten oplossen’. Daarmee doen we onszelf echter te kort. En in zekere zin de ander. We hebben vaak anderen nodig die ons nabij zijn en de kracht geven om het lijden aan te gaan. God kan ons kracht geven in de persoon van een vriend, vriendin, een naaste. Die kan ‘als een engel’ voor je zijn.
10 Lijden is vallen én opstaan
Gevoelens en emoties hebben het karakter van golfbewegingen. Als je eenmaal goed in contact komt met je gevoelens en ze opent, dan kunnen er hele golven opwellen. Alsof het je overspoelt en je het idee krijgt erin te verdrinken. Toch denk ik, en met mij vele therapeuten, dat je dit juist moet laten gebeuren. In verbinding blijven met je pijnen en ze openen, delen, de emoties de vrije loop laten. Dan zal je ervaren dat gevoelens komen … en weer gaan. Maar alleen als je ze ook vrijlaat en er niet tegen gaat vechten.
Gods kracht kan dan in je doorwerken. Dat is geen theoretisch gepraat. Kijk maar naar Jezus. Hoe is Hij Getsemane ingegaan? Jezus was toen zeer angstig, onrustig en dodelijk bedroefd.
En hoe ging Hij er weer uit?. Jezus gaat naar Zijn discipelen en spreekt ze kalm toe, draagt en aanvaardt wat er gebeuren moet[13]. Ik lees niets meer over de grote angst die Hij daarvóór had. Ik neem aan dat die angsten er nog steeds waren maar Jezus kon het er laten zijn.
Een puntsgewijze samenvatting
- Ga niet op alleen. Open je hart en deel je pijn met je meest dierbaren
- Steun komt lang niet altijd spontaan naar je toe. Draag daar zelf ook zorg voor. Investeer daarin.
- De ander kan je tot steun zijn maar je lijden niet overnemen.
- Jouw pijn is jouw pijn en jouw proces is jouw proces; en niet dat van de ander.
- De ander zal je ten diepste je niet kunnen geven waar je misschien zo intens naar verlangt. Er is een stukje in je waar de ander niet bij kan. In lijden zit altijd een stuk eenzaamheid.
- Het kan zijn dat God in al zijn wijsheid je gebeden niet verhoort. Zoek niet naar verklaringen waarom dat zo is. Probeer het te aanvaarden en te dragen.
- God is er echter altijd wel bij. Hij kan je de kracht en moed geven om door het lijden heen te gaan.
Wat ik uit Jezus omgang met Zijn lijden leer is dat er volgens mij maar één manier is om goed met je pijn om te gaan, en dat is door deze aan te gaan. En om het niet alleen te doen maar samen met God en met de mensen om je heen.
Ik wens je daarin veel sterkte, kracht en zegen.
[1] Jes. 53
[2] Mat. 26:37-38, Mar. 14:33-34
[3] Mat. 26:38, Mar. 14:34
[4] Gen. 3:8-10
[5] Mat. 26:38, 41
[6] Mar. 14:32-33
[7] Luc. 22:41
[8] Mat. 26:39
[9] Luk. 22:44
[10] Mat. 26:44
[11] Mat. 26:44
[12] Luk. 22:43
[13] Mat. 26:45-46